Ritual Kungkum

Ritual Kungkum, Ngluru Supaya Makmur

Dewi Sri Sapawi nalika ditemoni PS ing omahe tlatah Gading, Kecamatan Pasar Kliwon, Solo, Jawa Tengah miterang, ing malem taun baru, Setu 31 Desember 2011 ing wanci tengah wengi dheweke, kandane nemu wagsit saka guru spirituale, Mbah Putih yen ing negara iki ing taun iki bakal ana prahara sing cukup nggegirisi. Mula saka kuwi dheweke diprentah supaya nglakoni ritual kungkum ing umbul Tirto Mulyo sing manggon ana ing desa Desa Kemasan, Kecamatan Sawit, Boyolali, Jawa Tengah.

Prahara sing bakal dumadi kuwi, awit ora stabil-e pemerintahan lan politik sing gawe kasangsarane rakyat. Mula ing malem Jum’at utawa Kamis (12/1) tengah wengi Sapawi banjur duwe niyat nglakoni prentahe gurune mau, kungkum ing panggonan sing wis dituduhke mau. Sakdurunge Sapawi nglakoni kungkum, nyatane ing kono wis akeh wong sing padha arep nglakoni tirakat sing padha. Nyatane sing arep kungkum mau ora sithik udakara wong 50-an.

Dideleng saka plat nomer kendharaan sing ditumpaki, wong-wong, ora mung saka Boyolali wae, nanging uga ana sing teka saka Pati, Sukoharjo, Jogja, Semarang lan Solo. Amarga wong-wong mau ora padha kenal siji lan sijine, mula banjur padha gawe klompok dhewe-dhewe. Katon ing kono KRA (Kanjeng Raden Adipati) Sueadi Joyonagoro, penguwasa Kraton Kesultanan Pajang di dhereke sadhengah kawulane.

Puluhan wong kuwi banjur padha nggelar sajen ing pinggire umbul aupa Hio (dupa wangi), buah naga, sega tumpeng kuning lan gedhang raja saklirang. Ritual iku banjur diteruske kanthi padha mlaku ngubengi sendhang sing ing tengahe ana umbule kuwi kanthi etungan ganjil ana sing kapinng 3,5 utawa 7 dibareng tapa mbisu (ora omong). Diteruske semadi padha ngalap berkah kanthi pangajabe dhewe-dhewe.

Pas jam 12 bengi Dewi Sri Sapawi teka, sing nggumunake, nalika Sapawi mlebu areal sendhang kabeh wong sing ana kono, sing sakdurunge padha gemrengeng suwarane banjur cep klakep kaya orong-orong kepidak. Mesthi wae kahane bengi kuwi dadi tintrim, anteng, tanpa ana sing cemuwit. Ora gantalan wektu suwe, katon ing pojok sendhang sing peteng, awit ora ana siji-sijia lampu sing murup, ing sisih kidul Sapawi banjur wuda blejet lan miwiti nyemplung sendhang.

Nanging ora banjur meneng wae, nglangi ngubengi sendhang sing banyune adhem njekut kuwi. Nah, pas Sapawi nglangi kuwi puluhan wong padha nyebari kembang mlathi sing sajake wis padha siyapke. Dadine sendhang sing maune banyune bening saiki kaya kebak kembang mlathi. Gawe cingak! Embuh saka ngendi dumadine, kok ngerti-ngerti Sapawi sing mau wuda blejet saiki wis ubet-ubetan slendhang sing dawa cacah papat werna putih, biru enom, biru endhog bebek lan abang enom.

Sakwise slendhang kuwi jumedhul, banjur wong-wong sing niyat kungkum lagi padha nyemplung sendhang. Sing wanita padha nganggo pakeyan nglangi, nanging sing lanang ana sing wuda blejet, uga ana sing mung nganggo kathok njero thok. Wong-wong mau banjur padha semedi kanthi panyuwunan lan pangajab dhewe-dhewe sing ora dimangerteni dening siji lan sijine. Beda karo Sapawi terus wae mubeng-mubeng nglangi ngliwati wong sing kungkum.

Kahanan kuwi dumadi udakara sakjam. Banjur padha mentas lan mulih dhewe-dhewe, semono uga Sapawi uga ora ana sing weuh ana ngendi parane. Nanging dina candhake, Jum’at Legi (13/1) PS banjur mara ing omahe Dewi Sri Sapawi kanggo njaluk katrangan. Nalika ditakoni bab kuwi, Sapawi mung kandha yen bengi kuwi mung nuruti prentahe arwahe Mbah Putih, guru spirituale sing ora kasat mata.

Sakbanjure Sapawi miterang, sakbenere sesaji sing kanggo syarat kungkum mau sakora-orane buah naga 7 iji, apel 4 iji, saktangkep gedhang raja lan tumpeng sega kuning. Maknane kanggo nyenyuwun berkah keslametan saka brutale manungsa ing taun naga banyu iki. Ing antarane slendhang 4 mau mung siji sing bisa kanggo sarana tulak balak, yaiku sing werna abang enom. Slendhang abang enom mengkone bakal diwenehke marang Ir. Sri Sutarni, minangka salah sijine trahe Kyai Langsur.

Prosesi ritual lung tinampang slendhang werna abang enom kuwi dumadi ing dina Minggu (15/1) udakara jam 9 bengi. Prosesi kuwi dilakoni ing makame Kyai Langsur sing asma asline KGPH Soeryobroto sing disarekake ing Desa Kelurahan, Kecamatan Sukoharjo Kota, Sukoharjo. Kyai Langsur mono keng rayine Paku Buwon (PB) VI utawa putrane PB V sing nomer 12, sing seda ing ngalaga nalika ngusir penjajah Walanda.

Nanging sakdurunge lung tinampan slendhang mau, manut wangsit sing ditampa Dewi Sri Sapawi diprentah njoget kanthi irama melayu sing judhule Adam Hawa. Mula Sapawi sing uga disekseni wong pirang-pirang, utamane warga Desa Kelurahan, banjur njoget ing pendhapa makam Kyai Langsur. Saksuwene Sapawi njoget kabeh sing teka banjur padha nyebari kembang mlathi. Anggone njoget udakara mung 10 menit, Sapawi  banjur njedhak makame Kyai Langsur lan ngusap-ngusapake slendhang-slendhange ing maesane Kyai Langsur.

Sakwise kuwi slendhang sing werna abang enom sing maune diubetake ing bangkekane banjur dicopot lan dipasrahake marang Ir. Sri Sutarni supaya sisimpen lan dirawat sing becik uga ora oleh dikumbah saksuwene taun iki. Kanggo nggolek keslametan ing taun iku, welinge Sapawi supaya ing saben omah dipasangi kacang ijo, dhele, bawang lanang lan terasi sing dibuntel mori putih lan dipasang ing nduwur lawang sing kanggo mlebu metu.

Sumber : Majalah Panjebar Semangat Edisi 9, 3 Maret 2012